[31] ตตฺถ กตมํ อนุญฺญาตํ?

กาเยน [ธ. ป. 361] สํวโร สาธุ, สาธุ วาจาย สํวโร;

มนสา สํวโร สาธุ, สาธุ สพฺพตฺถ สํวุโต;

สพฺพตฺถ สํวุโต ภิกฺขุ, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติฯ

อิทํ ภควตา อนุญฺญาตํฯ

ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, กรณียานิ – กายสุจริตํ วจีสุจริตํ มโนสุจริตํฯ อิทํ อนุญฺญาตํฯ

ตตฺถ กตมํ ปฏิกฺขิตฺตํ?

นตฺถิ ปุตฺตสมํ เปมํฯ วิตฺถาโร อิทํ ปฏิกฺขิตฺตํฯ

ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, อกรณียานิ สยํ อภิญฺญาย เทสิตานิฯ กตมานิ ตีณิ? กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตํ มโนทุจฺจริตํฯ อิทํ ปฏิกฺขิตฺตํฯ

ตตฺถ กตมํ อนุญฺญาตญฺจ ปฏิกฺขิตฺตญฺจ?

กาเยน กุสลํ กเร, อสฺส กาเยน สํวุโต;

กายทุจฺจริตํ หิตฺวา, กายสุจริตํ จเรฯ

ทฺวีหิ ปฐมปเทหิ จตุตฺเถน จ ปเทน อนุชานาติฯ กายทุจฺจริตํ หิตฺวาติ ตติเยน ปเทน ปฏิกฺขิตฺตนฺติฯ มหาวิภงฺโค อจิรตปานาโทฯ

ตตฺถิมา อุทฺทานคาถา

สเจ ภายสิ ทุกฺขสฺส, มาภินนฺทิ อนาคตํ;

วสฺสกาเล ยถา ฉตฺตํ, กุสลานิ กมตฺถเกฯ

สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ, สมาคตํ วิจาลเย;

น โว ทุกฺขา ปโมกฺขาตฺถิ, สมโถ จ วิปสฺสนาฯ

กามจฺฉนฺทํ อุปาทาย, โย โส วิตกฺเกหิ ขชฺชติ;

สุภาวิตตฺเต โพชฺฌงฺเค, โส อิมํ วิชฏเย ชฏํฯ

สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ, สมาธิภาวิ ภาวเส;

กามํ กามยมานสฺส, ธมฺมจริยาย สุคติํฯ

หญฺญเต สพฺพา มุจฺเจว, นิปฺโปเฐนฺโต จตุทฺทิสา;

โย กาเม ปริวชฺเชติ, ปาริฉตฺโตปเมว จฯ

ยานิ กโรติ ปุริโส, โลกธมฺมา ปกาสิตา;

สุโข วิปาโก ปุญฺญานํ, ตติยํ อญฺญํ น วิชฺชติฯ

อาทานสฺส ภยํ ญตฺวา, ชายเต ชียเตปิ จ;

กามา หิ จิตฺรา วิวิธา, อถ โลณสลฺโลปมํฯ

น หิ ปาปํ กตํ กมฺมํ, อคตีหิ จ คจฺฉติ;

ยสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, ตเถว ปญฺจญาณิโกฯ

สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ, วิญฺญาณญฺจ ปติฏฺฐิตา;

โย ปาณมติปาเตติ, ตีณิ ทุจฺจริตานิ จฯ

สฏฺฐิวสฺสสหสฺสานิ, ขณํ ลทฺธาน ทุลฺลภํ;

อยสาว มลํ สมุฏฺฐิตํ, จตูสุ ปฏิปตฺติสุฯ

เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท, อถ โคปาลโกปมํ;

สุโข วิเวโก ตุฏฺฐสฺส, วิตกฺกา จ สุเทสิตาฯ

เผณปิณฺโฑปมํ รูปํ, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;

ปญฺญา หิ เสฏฺฐา โลกสฺมิํ, อนญฺญา ตีณิ อินฺทฺริยานิฯ

กาเมสุ สตฺตา กามสงฺคสตฺตา, อถ วณฺโณ รหสฺสวา;

สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ, อริยสจฺจญฺจ เทสิตํฯ

เอเสว มคฺโค นตฺถญฺโญ, โสตาปนฺโนติ พฺยากเร;

ยสฺสินฺทฺริยานิ สุภาวิตานิ, อถ ธมฺมปเทหิ จฯ

วจสา มนสา เจว, ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจโต;

ยานิ กโรติ ปุริโส, ตีณิ สุจริตานิ จฯ

รูปํ เวทยิตํ สญฺญา, ปญฺจกฺขนฺธา ปกาสิตา;

โย เอวํ ปฏิปชฺชติ, พฺรหฺมา เจว ผลานิ จฯ

สพฺพปาปสฺส อกรณํ, วิโมกฺขา ตํ หิ เทสิตา;

นตฺถิ ปุตฺตสมํ เปมํ, เทวานํ อสุราน จฯ

ยํ ปตฺตํ ยญฺจ ปตฺตพฺพํ, นนฺทติ โสจติ นิจฺจํ;

เย เกจิ ภูตา ภวิสฺสนฺติ, สตฺถาโร จ ปกาสิตาฯ

ยญฺจ กามสุขํ โลเก, โพชฺฌงฺคา จ สุเทสิตา;

มคฺคานฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ, ตโย จ อคฺคปตฺติโยฯ

กาเยน สํวโร สาธุ, กรณียญฺจ เทสิตํ;

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, อริยา ตีณิ จ เทสิตาฯ

กาเยน กุสลํ อภิรโต, วินยญฺจ กามสุขํ โลเก;

โพชฺฌงฺคา จ สุเทสิตา, ทุทฺทสํ อนตํ เจว ปราปรํ จ;

เปฏโกปเทเส สาสนปฺปฏฺฐานํ นาม ทุติยภูมิ สมตฺตาฯ

3. สุตฺตาธิฏฺฐานตติยภูมิ

[32] ตตฺถ กตมํ สุตฺตาธิฏฺฐานํ?

โลภาธิฏฺฐานํ โทสาธิฏฺฐานํ โมหาธิฏฺฐานํ อโลภาธิฏฺฐานํ อโทสาธิฏฺฐานํ อโมหาธิฏฺฐานํ กายกมฺมาธิฏฺฐานํ วาจากมฺมาธิฏฺฐานํ มโนกมฺมาธิฏฺฐานํ สทฺธินฺทฺริยาธิฏฺฐานํ วีริยินฺทฺริยาธิฏฺฐานํ สตินฺทฺริยาธิฏฺฐานํ สมาธินฺทฺริยาธิฏฺฐานํ ปญฺญินฺทฺริยาธิฏฺฐานํฯ

ตตฺถ กตมํ โลภาธิฏฺฐานํ?

วิตกฺกมถิตสฺส [วิตกฺกนิมฺมถิตสฺส (ก.) ธ. ป. 349] ชนฺตุโน, ติพฺพราคสฺส สุภานุปสฺสิโน;

ภิยฺโย ตณฺหา ปวฑฺฒติ, เอส โข คาฬฺหํ กโรติ พนฺธนํฯ

วิตกฺกมถิตสฺสาติ กามราโคฯ สุภานุปสฺสิโนติ กามราควตฺถุฯ ภิยฺโย ตณฺหา ปวฑฺฒตีติ กามตณฺหาฯ เอส คาฬฺหํ กโรติ พนฺธนนฺติ ราคํ, อิติ โย โย ธมฺโม มูลนิกฺขิตฺโต, โส เยเวตฺถ ธมฺโม อุคฺคาวหิตพฺโพ [อุคฺคาปยิตพฺโพ (ปี. ก.)]ฯ น ภควา เอกํ ธมฺมํ อารพฺภ อญฺญํ ธมฺมํ เทเสติฯ ยสฺส วิตกฺเกติ กามวิตกฺโก ตเมว วิตกฺกํ กามวิตกฺเกน นิทฺทิสียติฯ ติพฺพราคสฺสาติ ตสฺเสว วิตกฺกสฺส วตฺถุํ นิทฺทิสติฯ สุภานุปสฺสิโน ภิยฺโย ตณฺหา ปวฑฺฒตีติ ตเมว ราคํ กามตณฺหาติ นิทฺทิสติฯ เอส คาฬฺหํ กโรติ พนฺธนนฺติ ตเมว ตณฺหาสํโยชนํ นิทฺทิสติฯ เอวํ คาถาสุ อนุมินิตพฺพํฯ เอวํ สเวยฺยากรเณสุฯ